Wprowadzenie
Instytucja wykonawcy testamentu (łac. executor testamenti) jest rzadko stosowaną, lecz niezwykle przydatną formą zabezpieczenia wykonania ostatniej woli spadkodawcy. Choć funkcjonuje ona od wielu lat na gruncie Kodeksu cywilnego, w praktyce częściej pojawia się w anglosaskim systemie common law, gdzie jest wręcz standardem. W Polsce możliwość powołania wykonawcy testamentu przewiduje art. 986–990 Kodeksu cywilnego.
Kto może być wykonawcą?
Zgodnie z art. 986 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w testamencie powołać jednego lub kilku wykonawców testamentu. Nie ma wymogu, by była to osoba z kręgu spadkobierców – może to być także osoba trzecia, np. zaufany przyjaciel, prawnik, doradca finansowy. Kluczowe jest, by osoba ta miała pełną zdolność do czynności prawnych i wyraziła zgodę na przyjęcie tej funkcji.
W razie odmowy lub śmierci powołanego wykonawcy przed przyjęciem funkcji, sąd może ustanowić wykonawcę testamentu na wniosek osoby zainteresowanej, jeżeli testament tak stanowi.
Forma powołania
Powołanie wykonawcy musi nastąpić w testamencie, a więc wymaga dochowania formy testamentowej. Nie jest dopuszczalne powołanie wykonawcy w osobnym oświadczeniu lub dokumencie niewchodzącym w skład testamentu.
Zakres obowiązków wykonawcy testamentu
Zgodnie z art. 987 Kodeksu cywilnego, do zadań wykonawcy testamentu należy w szczególności:
- zarząd majątkiem spadkowym do czasu jego działu,
- spłata długów spadkowych,
- realizacja zapisów i poleceń zawartych w testamencie,
- wydanie przedmiotów należnych spadkobiercom, zapisobiercom i innym uprawnionym.
Warto podkreślić, że wykonawca testamentu nie zastępuje spadkobierców – nie staje się właścicielem spadku, a jedynie działa na rzecz jego należytego rozdysponowania zgodnie z wolą zmarłego.
Uprawnienia wykonawcy
Wykonawca testamentu działa samodzielnie, bez konieczności uzyskiwania zgody sądu (chyba że testament stanowi inaczej), i może wykonywać czynności zwykłego zarządu, a także te przekraczające zwykły zarząd, jeżeli są niezbędne dla realizacji testamentu.
Na podstawie art. 988 § 1 k.c., wykonawca może dochodzić należności wchodzących do masy spadkowej, wypowiadać umowy, a także występować przed sądem jako strona w sprawach dotyczących spadku.
Odpowiedzialność wykonawcy testamentu
Wykonawca odpowiada wobec spadkobierców za niewłaściwe wykonanie swoich obowiązków na zasadach ogólnych. Może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez nienależyte sprawowanie funkcji.
W razie zaistnienia przesłanek, spadkobiercy mogą żądać od sądu odwołania wykonawcy testamentu (art. 990 k.c.).
Zakończenie funkcji
Z chwilą wykonania obowiązków wynikających z testamentu, funkcja wykonawcy ustaje. Może też zakończyć się wcześniej – np. przez śmierć wykonawcy, jego rezygnację lub odwołanie przez sąd.
Podsumowanie
Instytucja wykonawcy testamentu jest użytecznym narzędziem pozwalającym spadkodawcy mieć wpływ na sposób realizacji jego ostatniej woli. Dzięki niej możliwe jest sprawne i zgodne z intencją testatora zarządzanie masą spadkową. Choć w praktyce nadal stosunkowo mało popularna, może okazać się nieoceniona w przypadku testamentów skomplikowanych, obejmujących wiele zapisów lub rozbudowany majątek.
Źródło: ustawa dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny.