Wprowadzenie
W polskim prawie rodzinnym zasadą jest, że rodzice sprawują zarząd majątkiem dziecka, wykonując tę funkcję w ramach władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że to oni podejmują decyzje dotyczące majątku dziecka – np. przyjmują darowizny, zarządzają pieniędzmi, nieruchomościami, dochodami dziecka czy rzeczami nabytymi przez nie w drodze spadku lub darowizny. Istnieje jednak istotny wyjątek od tej zasady, przewidziany w art. 102 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), który brzmi:
„W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.”
Sens i cel regulacji
Przepis powyższy umożliwia darczyńcy lub spadkodawcy wyłączenie rodziców z zarządzania określonym składnikiem majątku, który trafia do dziecka. Może to wynikać z różnych powodów – braku zaufania do jednego lub obojga rodziców, chęci ochrony majątku przed roztrwonieniem, obawy o wpływ osób trzecich (np. nowego partnera), albo po prostu woli, aby majątkiem zarządzała osoba bardziej kompetentna lub odpowiedzialna.
WAŻNE – zarząd majątkiem dziecka kończy się w momencie uzyskania przez nie pełnoletności.
Jak to działa w praktyce?
Zastrzeżenie takie może zostać zawarte:
- w umowie darowizny – np. babcia przekazując wnuczkowi mieszkanie, wpisuje do aktu notarialnego, że nieruchomość nie będzie objęta zarządem sprawowanym przez rodziców;
- w testamencie – np. dziadek zapisuje wnukowi środki finansowe i wskazuje, że zarządzać nimi ma jego zaufany przyjaciel, a nie rodzice dziecka.
Jeżeli spadkodawca lub darczyńca wskazał osobę zarządzającą majątkiem dziecka – to ona przejmuje ten obowiązek. W przeciwnym razie zarząd powierzany jest kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Przykłady zastosowania
- Darowizna bez zarządu rodziców:
Ciotka przekazuje swojej 10-letniej siostrzenicy 200 tys. zł na przyszłe potrzeby edukacyjne. W umowie darowizny zastrzega, że pieniądze nie będą objęte zarządem rodziców. Wskazuje też wujka jako zarządcę, który ma inwestować środki w bezpieczne lokaty do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. - Spadek i brak wyznaczenia zarządcy:
Dziadek zapisuje wnuczce mieszkanie w testamencie, jednocześnie wyłączając rodziców z zarządu. Nie wskazuje jednak nikogo, kto ma tym mieszkaniem zarządzać. Po jego śmierci sąd ustanawia kuratora, który dba o nieruchomość, np. decyduje o wynajęciu lokalu, naprawach itp., zawsze działając w interesie dziecka i pod nadzorem sądu.
Znaczenie praktyczne
Zastrzeżenie z art. 102 k.r.o. bywa wykorzystywane w sytuacjach konfliktów rodzinnych lub gdy darczyńca ma podstawy, by sądzić, że rodzice dziecka nie będą należycie zarządzać przekazanym majątkiem. Może to także pełnić funkcję zabezpieczającą – np. zapobiec wykorzystaniu majątku dziecka do prywatnych celów rodziców.
Warto podkreślić, że rodzice nadal mają prawo zrządzać innymi składnikami majątku dziecka. Przepis nie ogranicza także osobistej pieczy nad dzieckiem, a jedynie zarząd określonymi składnikami majątku.
Podsumowanie
Artykuł 102 k.r.o. stanowi ważne narzędzie w rękach darczyńców i spadkodawców, pozwalające precyzyjnie zabezpieczyć interesy dziecka. Umożliwia przekazanie majątku
z jednoczesnym ograniczeniem wpływu rodziców na jego losy. Warto o nim pamiętać przy planowaniu spadku czy darowizny na rzecz osób małoletnich, szczególnie w trudnych sytuacjach rodzinnych lub gdy istnieje ryzyko niewłaściwego zarządu majątkiem dziecka.
Źródło:
ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.