Testament to dokument, który zawiera treść rozrządzeń będących oświadczeniem woli testatora na wypadek jego śmierci. Z uwagi na różnorodność form w jakich spadkodawca może skutecznie i zgodnie z prawem sporządzić testament przyjmuje się̨, że jedynie oryginał dokumentu, zawierającego treść rozrządzenia, uznać można za testament.
Spadkodawca zarówno wyraźnie, ale także w sposób dorozumiany, z czego nie zawsze zdaje sobie sprawę̨, rozstrzyga o sposobie sukcesji swojego dorobku, jaka nastąpi już po jego odejściu. Często nie ma świadomości, że nie sporządzając testamentu godzi się̨ milcząco, że zbieżny z jego wolą jest schemat dziedziczenia wskazany ustawowo. W ten sposób jednak rozrządzi swoim majątkiem wyłącznie pozytywnie, przez co do spadku dojdą̨, według ustawowego porządku, osoby z kręgu jego najbliższych, a wielkość ich udziałów będzie wypadkową zastanego składu rodziny, niekoniecznie zaś konsekwencją woli jego jako spadkodawcy. Jeżeli zaś zdecyduje się̨ sporządzić́ testament, to między innymi dzięki swobodzie testowania będzie miał zdecydowanie większe i donioślejsze w skutkach możliwości, by zadecydować́ o losie dorobku swojego zżycia.
Testament, zgodnie z art. 942 k.c. może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Zatem polski system prawa spadkowego wyklucza możliwość sporządzenia tzw. testamentu wspólnego, w którym np. małżonkowie wspólnie zdecydują o losie ich majątku po śmierci.
Powyższe nie uniemożliwa jednak sporządzenia testamentów (liczba mnoga nie jest tutaj przypadkowa), które zabezpieczą interesy osób, które mógłby chcieć sporządzić wspólny testament. Tym rozwiązaniem jest sporządzenie testamentów wzajemnych.
Rozrządzenia te są formalnie zupełnie od siebie niezależne. Ważność jednego nie zależy od ważności drugiego. W praktyce sprowadza się to tego, że dwie osoby, w dwóch odrębnych testamentach powołują się wzajemnie do spadku na wypadek swojej śmierci. Mogą być to więc małżonkowie, z których każdy sporządzi testament, w którym na wypadek śmierci powołuje do całego spadku drugiego małżonka (żona powołuje do spadku męża, zaś mąż żonę), czy przyjaciele, konkubenci. Relacja, stopień pokrewieństwa dla ważności takiego testamentu nie mają żadnego znaczenia. W tej kwestii panuje, jak przy każdym testamencie, swoboda testowania z wszystkimi jej formalnymi ograniczeniami.
Co ważne – testamenty wzajemne nie są wprost uregulowane w przepisach prawa. Jest to raczej praktyczne wykorzystanie istniejącej już konstrukcji dla osiągnięcia określonego celu jednostkowego. Zatem nie znajdziemy w podstawowym akcie prawnym regulującym kwestie testowania tj. kodeksie cywilnym, szczególnych odwołań do testamentów wzajemnych. Są to po prostu testamenty, które charakteru wzajemności nabierając poprzez swoją treść.
O czym warto pamiętać sporządzając testamenty wzajemne? O kolejach losu tj. o tym że nie wiemy, który z testatorów przeżyje drugiego. O ile przy śmierci pierwszej osoby, która zawarła tetstamnet wzajemnty dziedziczenie będzie odbywać się co do zasady zgodnie z jego treścią tj. np. jeśli jako pierwszy umrze mąż, to zgodnie z jego testamentem dziedziczyć będzie żona, o tyle po śmierci żony, która do spadku powołała męża, który nie dożył otwarcia spadku, dziedziczenie testamentowe nie będzie możliwe, bowiem spadkobierca nie żyje. Do głosu dojdzie zatem dziedziczenie ustawowe.
W takiej sytuacji poleca się zawierać w testamentach tzw. podstawienie – art. 963 k.c. stanowi bowiem, że można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie).
W opisanym wyżej przykładzie, gdyby żona, która przeżyła swojego męża zawarła w swoim testamencie podstawienie ze wskazaniem, że na wypadek gdyby jej mąż nie chciał lub nie mógł po niej dziedziczyć (np. odrzucił spadek bądź nie dożył otwarcia spadku), jako spadkobiercę wskazuje np. swojego syna, córę lub inne osoby. Co więcej – mąż, który zmarł wcześniej tym samym zapisem zabezpieczyłby losy spadku np. na wypadek, gdyby żona nie chciała po nim dziedziczyć np. spadek odrzuciła lub okazała si niegodna dziedziczenia.
Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by żona, która przeżyła swojego męża, a którego w testamencie wzajemnym powołała na spadkobiercę, po jego śmierci odwołała lub zmieniła testament. Zawierając jednak podstawienie w treści testamentu od razu nie musi tylko przez fakt śmierci wzajemnego testatora Ingerować w treść testamentu.
Sporządzając testament testator, tj. osoba, która spisuje swoją wolę na wypadek swojej śmierci, zyskuje więc wpływ na to, jak zostanie podzielony jego majątek, kiedy umrze. Jeśli nie dojdzie do sporządzenia ważnego i skutecznego testamentu do głosu dojdzie, jak zostało wspomniane, dziedziczenie ustawowe ze wszystkimi swoimi rygorami i ściśle określoną kolejnością. Dzięki testamentowi prawo rozporządzenia swoim majątkiem zgodnie z własnym uznaniem i testament zawsze będzie nadrzędne wobec dziedziczenia ustawowego.
Dołączony dokument: Wzór testamentu wzajemnego (format MS Word)