Przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2024.1061 t.j. z dnia 2024.07.17) wskazują krąg osób uprawnionych do dziedziczenia z ustawy tj. w sytuacji gdy spadkobierca nie sporządził testamentu lub testament ten jest nieważny lub spadkobiercy testamentowi nie chcą lub nie mogą dziedziczyć. Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw ograniczyła tzw. trzecią grupę spadkobierców ustawowych tj. dziedziczenie dziadków i ich dalszych zstępnych.
Do 14 listopada 2023 roku do trzeciej grupy spadkobierców należeli – zgodnie z brzmieniem art. 934 k.c.
§ 1. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.
§ 2. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.
§ 3. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Nowelizacja – od 15 listopada 2023 roku – dziedziczenie w ramach tzw. „trzeciej grupy” wygląda następująco
§ 1. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.
§ 2. Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
§ 21. Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
§ 3. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Jak widać powyżej – szeroka kategoria „zstępni” (dzieci, wnuki, prawnuki, praprawnuki itd.) zastąpiona została węższymi kategoriami – dzieci i wnuków. Ma to bardzo doniosłe skutki praktyczne.
Zmiana ta, zgodnie z uzasadnieniem do projektu nowelizacji, ma pozwolić na odwzorowanie hipotetycznej woli spadkodawcy, przy jednoczesnym zawężeniu kręgu osób uprawnionych do rzeczywiście najbliższej rodziny. Ponadto jest oczywiste, że mieści się ono w granicach konstytucyjnych, gwarantując prawo do dziedziczenia i w dalszym ciągu dążąc do pozostawienia własności w rękach prywatnych, odsuwając na dalszy plan spadkobranie przez gminę ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego spadkodawcy bądź Skarbu Państwa.
Należy przy tym podkreślić, że regulacja nie stoi na przeszkodzie do odmiennego rozdysponowania swoim majątkiem przez spadkodawcę w drodze testamentu.
Nowelizacja przepisów art. 934 § 2 i 3 k.c. oraz dodanie do niego § 21 miały na celu doprowadzić do usunięcia z kręgu osób uprawnionych do spadkobrania dalekich krewnych, z którymi więź często jest znikoma albo w ogóle nie powstała, przy zachowaniu swobody testowania i wyrażenia woli przez spadkodawcę, gdy jest ona odmienna od założenia poczynionego przez ustawodawcę. Dążeniem ustawodawcy było, aby w drodze dziedziczenia spełniała się w miarę możliwości jak najpełniej wola spadkodawcy. Nie ulega wątpliwości, że dziedziczenie ustawowe jest jedynie regulacją uzupełniającą w tym zakresie, w którym istnieje możliwość wyrażenia ostatniej woli w dowolnie wybranej formie testamentu.
Źródło:
- ustawa dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2024.1061 t.j. z dnia 2024.07.17)